zaterdag 31 januari 2015

Barend Waterman (1693 -1735) en Cornelia van Kakum (1696-1751)

Ouders
Barend Waterman is een zoon van Barend Jansz Waterman (stuurman) en Leuntje Jansdr van der Jacht. Hij is op 8 november 1693 in Middelharnis gedoopt.
Cornelia van Kakum is een dochter van Steven Willemsz  van Kakum (stuurman) en Pietertje Bastiaans Visscher. Zij is op 30 september 1696 in Middelharnis gedoopt.

Jeugdzonde
In 1713 werd Barend Barendsz Waterman ervan beschuldigd dat hij 'libellen of soogenaamde pasquillen' in het diaconie-zakje zou hebben gestoken om predikant Nicolaas Magerus te bespotten. Baljuw Kip heeft Barend gedagvaard, maar Barend liet verstek gaan. Zijn vader schreef een brief aan de Leenmannen van Middelharnis omdat hij wilde voorkomen dat de baljuw een kostbare en onaangename procedure zou beginnen. Zijn 'ootmoedelijk' verzoek was om de zaak 'composibel' te verklaren.(1)  Barend heeft ten overstaan van de kerkenraad toegegeven dat hij het geschrift had gemaakt. De baljuw heeft hem een boete van 70 ducatons opgelegd. De kerkelijk straf was enige tijd censuur, dat wil zeggen dat Barend van het avondmaal werd uitgesloten.

Huwelijk en kinderen
Barend en Cornelia trouwden op 27 januari 1715 in Middelharnis. Ze waren 21 en 18 jaar oud. Op 28 februari 1716 is Jan Waterman gedoopt; op 25 april 1717 Steven (hij is voor 1723 overleden); op 29 januari 1719 Ariaantje, op 17 mei 1723 Steven en op 24 februari 1726 Pieter.

Bedreiging van baljuw Kip en de Halsheren
Na het overlijden van Ds. Magerus in april 1718 ontstond er verschil van mening tussen de ambachtsheren en de gegoede burgerij over de benoeming van een opvolger. Ook Barend Waterman deed weer van zich spreken.
Uit de maand mei van het jaar 1718 dateert een tweede incident, eveneens met een religieuze achtergrond. Het gebeuren werd in september 1722 opgetekend. Barend woonde toen niet meer in Middelharnis. 
Schout en schepenen van Middelharnis verklaarden zich nog goed te herinneren dat op een avond een groot rumoer op de straten is gehoord en dat er een 'confluentie' van mensen voor het huis van baljuw Kip stond. Barend Waterman en nog twee of drie anderen dwongen de baljuw en de in zijn huis aanwezige Halsheren onder vele bedreigingen om een verklaring te ondertekenen. Ze wilden afdwingen dat een predikant met de naam Lomis in Middelharnis zou worden aangesteld. De aanwezigen hebben onder druk hun handtekening gezet. Ze zijn de toezegging niet nagekomen omdat ze met geweld gedwongen waren om te tekenen. Waterman en de zijnen zijn (door de fiscaal alhier zijnde) verhoord en gedagvaard voor het Hof van Holland.(2)


Barend Waterman's leven nam een verrassende wending: hij werd predikant.

Predikant in Liefkenshoek
Barend Waterman werd door de classis Voorne en Putten als proponent toegelaten. Hij werd beroepen als predikant in het Zeeuwse Fort Liefkenshoek op 29 maart 1729 en bevestigd op 22 juni 1729. De classis Tholen en Bergen op Zoom keurde zijn benoeming goed nadat hij met goed gevolg een examen had afgelegd over de tekst Romeinen 5:1. 
Wij dan, gerechtvaardigd zijnde uit het geloof, hebben vrede bij God, door onzen Heere Jezus Christus
In 1731 is hij beroepen in Hoek, maar dit beroep heeft hij niet geaccepteerd.
Barend Waterman probeerde in 1732 vissers en ventjagers uit Middelharnis over te halen om naar Veere te verhuizen. Zijn zwagers Bastiaan en Willem van Kakum hebben hier, voor zover bekend, als enigen gehoor aan gegeven.


De Zeeuwse forten Lillo en Liefkenshoek.
Detail van Ferrariskaart, gemaakt tussen 1781-1787

Overlijden van Barend Waterman, vertrek van Cornelia naar Veere
Barend is op 19 mei 1735 in Liefkenshoek overleden, 41 jaar oud. Cornelia bleef met vier kinderen achter, de oudste was negentien en de jongste negen jaar oud. Haar huis in Fort Liefkenshoek heeft ze op 10 augustus 1736 verkocht aan de nieuwe predikant.
Cornelia is op 7 februari 1739 als lidmaat in Veere ingeschreven. Haar beide broers Bastiaan en Willem van Kakum en hun gezinnen woonden al in Veere. Ze is hier op 6 februari 1751 begraven.
Adriana Waterman is op 28 januari 1738 als lidmaat in Veere ingeschreven en Steven op 1 februari 1747.



Bronnen:
J.M.G. Leune. Lillo en Liefkenshoek, de geschiedenis van twee Scheldeforten, 1585-1786. Brussel, 2006, deel 2,  repertorium. Volg  deze link: Repertorium Lillo en Liefkenshoek
Marco Kuiper Vissers en ventjagers, de visserij van Middelharnis gedurende de achttiende eeuw. Leiden, 2011. 45-48
Genealogie Cor Koene Cornelis van Kakum
www.zeeuwengezocht.nl

1. Rechterlijk Archief Middelharnis, inv. nr. 25, fl. 50, 30 november 1713. Een pasquil is een schotschrift. Composibel verklaren betekent dat de zaak open staat voor een juridische schikking.
2. idem, inv. nr. 26, 15 september 1722
Zie voor beide kwesties ook: . J.L. Braber. Historie Nederlands Hervormde Kerk Middelharnis, p. 74-77.

dinsdag 27 januari 2015

Stuurmannen van de visschuiten van Middelharnis in 1782

In 1782 hadden dertig bezaanvisschuiten en gaffelvisschuiten de haven van Middelharnis als thuishaven. Naast de bezanen en de gaffelaars waren er ook de schuiten van de ventjagers, de ventjagersbezaanbunschuiten.

Door transacties van schepen en scheepsparten, waarvan de akten in het archief bewaard zijn (1), weten we hoe de vloot eruit zag in die jaren en wie de stuurmannen waren.

Op een deel van de namen kunt u doorklikken voor genealogische en historische informatie over de stuurmannen, de families en de schuiten. De gegevens worden zo mogelijk nog aangevuld.



Stuurlieden van bezaan- en gaffelschuiten
Cornelis Abeele (1715-1798)
Jan Abeele (1732-1806)
Joost Abeele (1755-1804)
Jacob van de Bogaart (1733-1803) 
Huijbert van Dalen (1736- )
Cornelis van Eck (1741-   )
Dirk van Heest (1744-    )
Jan Kanse (1738-1795)
Herman Koert (1746-1817)
Jan Kom (1746-1784)
Maarten Leeflang (1745-1810)
Gijsbert Muije (1730-1811)
Aren van den Nieuwendijk (1737-voor 1801)
Gerrit Onderdelinden (1743-1826)
Simon Pas
Adrianus van de Roovaart (1724-1799)

Michiel van de Roovaart (1753-1784)
Mattheus Smit (1752-1821)
Jacob Spaan (1745-1812)

Klaas Spaan (1738-1811)
Cornelis Stapel (1730-   )
Gerrit Stapel (1731-1801)
Simon Stapel (1757-1826)
Jan van den Tol
Bastiaan Visser (1723-1801)

Dirk Visser (1737-1803)
Thomas Visser (1737-1811)
Aren Wafelbakker (1753-  ) 
Corstiaan Wafelbakker (1755-1832)

Ventjagers

Joost Boeter (1746-1807)
Maarten Dupree (1735-1824) 
Pleunis Leeflang (1736-1781)
Hendrik Matse (1740-1821)
Cornelis Vermaas




1. Rechterlijk Archief Middelharnis, inv. nr 17.  

Zie ook:
Marlies Jongejan. Vissen onder Oostenrijkse vlag, Middelharnis tijdens de Vierde Engelse oorlog (1780-1784) in: Tijdschrift voor Zeegeschiedenis 34(2015)2, 77-95


zaterdag 17 januari 2015

Dirk Spaan (1711-1746) en Annetje Bijkerke (1715-1782)

Ouders
Dirk Cornelisze Spaan is een zoon van Cornelis Dirksz Spaan en Maria Jacobs van der Valk. Hij is op 28 juni 1711 in Middelharnis gedoopt.
Annetje Klaasdr Bijkerke is een dochter van Klaas Cornelisz Bijkerk en Lijsbeth Andriesse Lagendijk. Ze is op 3 februari 1715 in Middelharnis gedoopt.

Huwelijk en kinderen
Dirk en Annetje zijn op 2 april 1734 in Middelharnis getrouwd, ze waren 22 en 19 jaar oud. Op 22 januari 1736 is Maatje gedoopt. Klaas is op 10 januari 1738 gedoopt, Elisabeth op 6 juni 1740, Cornelis op 7 oktober 1742 en Jacob op 20 juni 1745.

Huwelijk van de kinderen
Klaas Spaan (1738-1811) is op 2 april 1766 getrouwd met Maria Vliegvis. Ze waren 28 en 21 jaar oud. Maria Vliegvis is een dochter van Hendrik Pietersz Vliegvis en Maria Jacobsdr Oosterling. Ze is gedoopt in Stad aan 't Haringvliet op 10 september 1745 en in Middelharnis overleden in 1805. Op 17 december 1766 is Dirk gedoopt, op 19 maart 1769 en op 7 augustus 1774 zijn er eveneens zoons met de naam Dirk gedoopt. Johannes is op 31 mei 1778 gedoopt en op 3 augustus 1783 is opnieuw een zoon met de naam Johannes gedoopt.
Elisabeth Spaan (1740-1767) is op 28 december 1759 getrouwd met Jacob Jansz Rijcke (1739-1770). Ze waren 19 en 22 jaar oud. Elisabeth en Jacob zijn allebei jong overleden. Ze hadden drie kinderen Cornelia, geboren in 1760, Annetje uit 1762 en Jannetje uit 1763.
Jacob Spaan (1745-1812) is op 9 mei 1784 gehuwd met Arentje Pleunisse Koudijzer (1763-1786). Ze waren 38 en 20 jaar oud. Arentje is een dochter van Pleunis Leenderts Koudijzer en Elisabeth Vermeulen (van der Meulen). Jacob trouwde in 1795 voor de tweede keer, nu met Trijntje Arijse van der Staal, geboren in 1775. Ze waren 50 en 20 jaar oud. 

Klaas Spaan en Jacob Spaan stuurmannen in Middelharnis in 1782
De bezaanvisschuit Jonge Huijbertje uit Middelharnis had als stuurman Klaas Spaan en als boekhouder Leendert van den Tol.Jacob Spaan was stuurman van de bezaanvisschuit De Jonge Dirk van dezelfde boekhouder.
De schuiten zijn op 22 februari 1782 verkocht aan de Compagnie Van der Jagt en Van der Gronden uit Oostende. Klaas Spaan en Jacob Spaan zijn op 25 februari 1782 ingeschreven als poorter van Gent. Beide formaliteiten waren nodig om onder neutrale Zuid-Nederlandse vlag te kunnen varen tijdens de Vierde Engelse Oorlog (1).

  
De erfenis van Annetje Bijkerke
Dirk Spaan was 35 jaar bij zijn overlijden op 10 september 1746. Annetje is 67 jaar geworden, ze overleed 26 november 1782 in Middelharnis. De erfgenamen waren Jacob, Klaas, Cornelis en de drie kinderen van Elisabeth. De kinderen werden vertegenwoordigd door armmeester Dirk van der Slik
dat bij Geregtelijke Inventarisatie van den boedel en goederen, bij voorn: Annetje Claesz: Bijkerke, wedue Spaen, ontruimd en nagelaeten dezelve was bevonden met meerdere Schulden en lasten bezwaerd te zijn, dan de effecten en baeten van die quamen te beloopen; Ende verklaerende daeromme de Compten, zoo in privé als voorz: qualiteit, en dus voor zoo veel hun aengaet, den voorsz: boedel en nalatenschap van de wedue Dirk Spaen te refudiceeren en abandonneeren bij deezen
Cornelis en Jacob hebben de erfenis en dus ook de schulden aanvaard. Dirk van der Slik en Klaas Spaan hebben de erfenis verworpen (2).

Genealogische gegevens afkomstig van Pieter Koster te Haarlem, bewerkt voor Arjaentje

1.  Poorters en buitenpoorters van Gent 1477-1492, 1542-1796. Gent, Stadsarchief, 1986. 269-270.  Rechterlijk Archief Middelharnis, inv. nr 17.
2. Rechterlijk Archief Middelharnis, inv. nr 29, 3 februari 1783.

N.B. Cornelia Rijcke trouwde met  Dirk Hilleman, Annetje in 1785 met  Jacob Jansz van der Meulen, Jannetje in in 1787 met Adrianus Arijse van der Staal. Arij van der Staal (1788-1866) is een zoon van Jannetje.
Haar oom Jacob werd tevens haar zwager.