Een vlag, een wimpel, een schilderij en de visserijgeschiedenis van Middelharnis

In 1925 mocht het Maritiem Museum "Prins Hendrik" in Rotterdam twee vlaggen en een wimpel in ontvangst nemen. De schenker was Pieter Leendert Slis (1874-1943), naamgenoot en kleinzoon van de bekende reder uit Middelharnis. De toenmalige museumdirecteur was hem uiteraard zeer erkentelijk, maar de voorwerpen hebben zijn belangstelling niet echt gewekt. De drie stukken werden summier omschreven en in het depot opgeborgen.

Recent heeft Sjoerd de Meer, conservator van het Maritiem Museum, de drie doeken nader onderzocht. Wat was de functie van de wimpel en de twee vlaggen, wat stellen de afbeeldingen voor en hoe zijn ze in het bezit van de familie Slis gekomen ? Op deze vragen geeft De Meer antwoord in een mooi geïllustreerd artikel in de nieuwste aflevering van Scheepshistorie 

Tot ver in de negentiende eeuw werden voorstellingen op vlaggen en wimpels veelal geschilderd. Soms kreeg een kunstschilder de opdracht om een voorstelling op een vlag aan te brengen, maar er waren ook vlaggenmakers die zich gespecialiseerd hadden in het beschilderen van het dundoek. De wimpel en de vlaggen die in dit artikel centraal staan zijn voorbeelden van deze ambachtelijke traditie. 

De wimpel komt uit Oudenbosch en is van het jaar 1779. Marco Kuiper heeft er in 2011 in zijn scriptie Vissers en ventjagers al over geschreven. Het is een prijswimpel die door de stad Oudenbosch is uitgeloofd aan de ventjager die de meeste verse vis aanbracht. De lengte is maar liefst 350 cm, het breedste stuk is 40 cm. De gemeentewapens van Middelharnis en van Oudenbosch en het wapen van stadhouder Willem V staan op het brede stuk afgebeeld. Welke ventjager de wimpel heeft gekregen is niet bekend. De wimpel zal via Johannes Slis of de schoonvader van Jacob Slis, Pieter Leendert van der Slik (o.a. boekhouder en bestuurder), in de familie gekomen zijn.

Op de eerste vlag, die waarschijnlijk uit 1855 dateert, is een zinkstuk te zien dat door een groot aantal arbeiders met klei bedekt wordt. De mannen zijn bezig de klei met harken te verspreiden. Aan twee kanten van het zinkstuk liggen vijf schepen die het gevaarte moeten verslepen. Verder staan er nog een sloep, een paar schepen en een molen afgebeeld. F.H. Pijnappels was de maker van dit doek, dat de respectabele afmeting heeft van 225x345 cm. De Meer maakt aannemelijk dat de vlag is gemaakt ter gelegenheid van het gereedkomen van de nieuwe haven van Middelharnis in 1855 (die overigens in 1856 alweer aan het verzanden was).

De tweede vlag heeft geen relatie met de visserij van Middelharnis. Het is een vlag van het koninkrijk Sardinië dat van 1848 tot 1861 heeft bestaan. Waarschijnlijk is de vlag afkomstig van de Johan George Betz uit Vlaardingen waar de familie Slis nauwe betrekkingen mee onderhield.

In het artikel komen nog meer voorwerpen uit de nalatenschap van rederij Slis naar voren.

Een zandloper die op de sloepen als wachtklok in gebruik was, een tropische schelp die diende als scheepstoeter, een model van een Zeeuwse paviljoenpoon ca. 1800 en een schilderij van de MD6 Titia Jacoba.

In het artikel staan fraaie foto's van het schilderij van een anonieme kunstenaar van de MD6 Titia Jacoba (genoemd naar de in 1863 geboren dochter van de reder, een van de "dames Slis").  Het schilderij van de Titia Jacoba is door de firma P.L. Slis en Zn. in 1900 ingezonden naar de Wereldtentoonstelling in Parijs.

Deze sloep en de schippers Maarten van Delft en Dirk van den Hoek zijn al eerder op Arjaentje genoemd. De allereerste vis die in op 25 oktober 1879 op de eerste visafslag van IJmuiden werd verkocht was afkomstig van de Titia Jacoba, schipper Maarten van Delft, en bracht 1194 gulden op (1).
In het Maritiem Museum Rotterdam is ook een technische tekening uit 1877 aanwezig getiteld:
"Lijnenplan van de houten vissloep 'Titia Jacoba' uit Middelharnis met visserijkenmerk MD 6" (inv. nr. T 871). Lijnenplan, waterlijnen en spantenplan. Dit was het eerste schip uit Middelharnis dat ingericht was voor bewaring van vis in ijs. Zie ook inv.nr. TS5955 Blauwdrukken lijnenplan.

Het handgeschreven overzicht "De sloepen van Middelharnis 1834-1923" dat vaak in de teksten op  Arjaentje is genoemd,  is  -zo blijkt uit dit artikel-  eveneens afkomstig van de familie Slis.

Zie voor gegevens over de redersfamilie Slis het bericht van 19 februari 2014 in het blogarchief

noot:

1. C. van Es. Bles voor de kop, geschiedenis en volksleven van IJmuiden. 67

Sjoerd de Meer. Beschilderd dundoek uit Middelharnis

Scheepshistorie 17 (2014) 33-47.

Uitgeverij Lanasta in Emmen.