Ventjagers uit Sommelsdijk in de achttiende eeuw

In de achttiende eeuw waren ook enkele inwoners van het Zeeuwse Sommelsdijk actief in de handel in verse zeevis. Er is nog weinig bekend over deze Sommelsdijkse ventjagers.

Een brief van het dorpsbestuur van Middelharnis uit 1729 over de vrije doorvaart bij de Tol van Lillo maakt melding van Sommelsdijkse ventjagers. (1)

In het rechterlijk archief van Middelharnis vinden we een vermelding uit 1738 van Jacob Jansz van Swigt, ventjager te Sommelsdijk, gehuwd met Trijntje van der Mij.(2)

Een passage uit een brief van Pieter van Cuyck uit 1789 wijst op een vrij grootschalige handel in kabeljauw door 'lieden van Sommelsdyk' vanuit Nieuwediep. (3)

Het Nieuwediep was een vluchthaven aan de zuidkant van het Marsdiep.

Fragment uit: Kaartje van Noord Holland en ‘t grootste gedeelte van de Zuider Zee 

getekent naar de peil kaart der pilotagie, uitgave Elwe & Langeveld (1785).

Zij komen hier met grote bunschepen die wel vijfhonderd levende kabeljauwen kunnen bergen, schrijft hij. Dit moeten schepen ter grootte van een gaffelvisschuit zijn geweest (4) Om de markt niet te overvoeren werd dagelijks met kleine vaartuigen een gedeelte naar Amsterdam vervoerd.

Een kabeljauw kostte in Nieuwediep een rijksdaalder. De vis werd met een vork uit de bun gehaald.

Aan het nieuwe Diep koomen lieden van Sommelsdyk met levendige kabeljaauw, in zulke ruime vaartuigen, dat er wel vyf honderd levendige kabeljaauwen in kunnen zwemmen; zy koopen de kabeljaauw van de visschers, die dezelve uit zee brengen, en zenden er dagelyks met kleiner vaartuigen zoo veel naar Amsterdam, dat zy dezelve op prys kunnen houden; 

aldaar aan het nieuwe Diep kan men eene kabeljaauw voor een ryksdaalder koopen, het geen op deeze  wyze geschiedt;de visscher steekt met een vork in de bun naar een visch, en die hy gestoken heeft moet men nemen, het zy dezelve groot of klein is; zoo wel de kooper als verkooper moeten zich vergenoegen met het geene het geval geeft.

Ook Boers verwijst naar ventjagerij (en visserij) vanuit Sommelsdijk (5) 

Sommigen vonden hun bestaan in de zalm- en elftvangst op de rivier of door het vervoer van visch, welke zij van de visschers van het nabijgelegen Middelharnis kochten, naar Braband, Vlaanderen en zelfs wel naar Engeland. De gaffelschepen, hiertoe gebezigd, werden gebouwd op de hier toen bestaande scheepstimmerwerf

De ventjagerij, de bouw van visschuiten (6) en de riviervisserij op zalm en elft  vragen om meer historisch onderzoek in samenhang met de visserijgeschiedenis van Middelharnis.

1. Marco Kuiper, Vissers en ventjagers, p. 30 verwijst naar SAGO, AGM, inv. 406, brief van 10 april 1729 (kladversie).

2. SAGO, Rechterlijk Archief Middelharnis, inv. nr.39, 4 december 1738 (procuratie).

3. Pieter van Cuyck, Brieven over Texel en de naby-gelegen eilanden (samengesteld door J.G. van Oldenbarnevelt), Delft, 1789. p. 41.  Met dank aan Nico de Vries voor de attendering op deze titel.

Ten oosten van Den Helder bevond zich het Nieuwediep, van oorsprong een kreek of slufter die als vluchthaven diende. Deze plek bood meer beschutting aan kleinere schepen dan de relatief open redes in het Marsdiep en achter Texel. Langs het Nieuwediep werden dammen aangelegd en het water werd uitgediept zodat zeeschepen er vanaf 1785 veilig binnen konden lopen. Deze werken waren er primair op gericht om het Nieuwediep geschikt te maken als oorlogshaven, maar ook koopvaardijschepen en vissersschepen gebruikten de haven als vluchthaven.

P.J. Sigmond, Nederlandse zeehavens tussen 1500 en 1800 (Amsterdam 1989)

4. Zowel sloepen als gaffelschuiten konden 500 tot 600 kabejauwen vervoeren. Streekarchief Voorne Putten, toegang 106, Gemeente Zwartewaal, inv. nr. 52, brievenboek, verweerschrift van 23 augustus 1823 van schout A. Kwak namens de reders van Zwartewaal. 

5. B. Boers. 'Beschrijving Van Het Eiland Goedereede En Overflakkee' . Sommelsdijk, J. Jongejan, 1843, p. 229.

6. Notitie: RAM 17, 16 oktober 1782. Het Welvaren van Brugge, gaffelschuit, in aanbouw op de werf in Sommelsdijk