Een arm Zeedorpken. Het verhaal van het vissersdorp Zwartewaal

Op zaterdag 14 december 2019 is in de Martinuskerk van Zwartewaal het boek van Nico de Vries over de geschiedenis van Zwartewaal vanaf het jaar 1000 tot 1945 gepresenteerd. Het Streekarchief Voorne-Putten en de Vrienden van het Streekarchief Voorne-Putten hebben de uitgave tot stand gebracht.
Nico de Vries, tijdens zijn werkzame leven journalist van beroep, begon zijn onderzoek in 2004 met een expositie in het Historisch Museum Den Briel over de visserij van Zwartewaal. Hij raadpleegde sindsdien niet alleen het Streekarchief Voorne-Putten maar ook archieven van andere voormalige vissersplaatsen in het Maasgebied (Maassluis, Middelharnis, Schiedam). In het Nationaal Archief vond hij in de archieven van de drie Visserijcolleges veel informatie over de visserij in de negentiende eeuw. Aanvullende bronnen op internet maakten het beeld completer.

Vanuit Zwartewaal  werd de beug- en kolvisserij bedreven, evenals vanuit Middelharnis en Pernis. De visserij van de drie plaatsen vertoont vele overeenkomsten maar er waren toch ook enkele verschillen. Zwartewaal is de oudste van de drie, de naam bestond al in de dertiende eeuw, terwijl het gebied rond Middelharnis pas in 1465 bedijkt werd. In het midden van de zestiende eeuw verdienden de meeste inwoners van Zwartewaal hun brood met rivier- en kustvisserij. Er waren - anders dan in Middelharnis- in de zestiende en zeventiende eeuw ook dorpelingen actief in de haringvisserij, de IJslandvaart (1676) en de koopvaardij. De gaffelschuit wordt voor het eerst vermeld in 1674 (blokschuit) en voor de visserij op IJsland werden hoekers gebruikt. In 1697 hadden zestien grote schepen Zwartewaal als thuishaven.

Ook in de tweede helft van de achttiende eeuw voeren gedurende enkele jaren hoekers uit Zwartewaal uit naar IJsland. In de zomermaanden voeren deze hoekers mee in de haringvloot. De belangrijkste nering in de achttiende eeuw was de verse vis, vooral tarbot, kabeljauw en schelvis. Voor de vissers van Zwartewaal was de visafslag van Middelharnis cruciaal als afzetkanaal.

Zwartewaalse gaffelaar die zijn beug uitzeilt. 

uit: Verzameling van vier en tachtig stuks Hollandsche schepen, 

door G. Groenewegen. Rotterdam, 1789.

Tijdens de negentiende eeuw domineerde de redersfamilie Kwak de visserij van het dorp. De Vries noemt deze periode daarom de 'Eeuw van Kwak'. In 1898 havenden in Zwartewaal nog acht sloepen en drie botters. De bemanning bestond uit ongeveer honderd man. In de winter van 1901-02  werden de laatste twee sloepen, verkocht met IJmuiden als nieuwe thuishaven. Zwartewaal was vissersplaats af.

Over de perioden dat er oorlog op zee was valt in het boek veel te lezen. De kapingen van schepen tijdens de tachtigjarige oorlog, taan het eind van de zeventiende eeuw en tijdens de periode 1795-1813 komen aan bod, evenals de omvlagging van schepen in 1782 en tijdens de Bataafs Franse periode. Zelfs de strijd tussen Patriotten en Prinsgezinden had in Zwartewaal zijn weerslag op de visserij. Reder Pieter Kruijf, aanhanger van de pattriotten, werd uit Zwartewaal verjaagd. Met zijn drie vishoekers en een gaffelschuit vestigde hij zich in Delfshaven.

'Een arm Zeedorpken' vertelt het verhaal van de geschiedenis van het dorp Zwartewaal. Naast de visserij komen het dorpsbestuur, het kerkbestuur, de ambachtsheerlijkheid, de armenzorg, de landbouw  en de koopvaardij ruim aan bod. Zo komen we te weten dat er in het dorp in de jaren 1560 opmerkelijk veel wederdopers woonden en dat de zoutwinning lange tijd een belangrijk bestaansmiddel was.  De Vries verbindt de kleine, lokale geschiedenis met de grote landelijke en internationale gebeurtenissen. De vissersgemeenschap was weerbaar en toonde telkens weer de veerkracht om de draad opnieuw op te pakken.

Het boek is opgezet als een doorlopend chronologisch verhaal en voorzien van een notenapparaat. Als bijlage is een overzicht van het aantal inwoners door de jaren heen opgenomen, evenals een lijst met scheepsnamen en een overzicht van de scheepsrampen

Het boek is lokaal van belang maar levert ook een bijdrage aan de geschiedschrijving van de zeevisserij vanuit de dorpen op de Zuid-Hollandse eilanden (Middelharnis, Pernis en Zwartewaal). 'Een arm Zeedorpken' is goed gedocumenteerd en verzorgd uitgegeven.

Publicatie:

Nico de Vries, Een arm Zeedorpken. Het verhaal van het vissersdorp Zwartewaal, (Brielle, 2019), 160 p.
Uitgave: Streekarchief Voorne-Putten en Vrienden van het Streekarchief Voorne-Putten 

ISBN 9789090326092
Prijs: € 14,95
Te bestellen bij het Streekarchief Voorne-Putten via E-mail  info@streekarchiefvp.nl