Een visreis in 1822. De Nieuwe Visscherij van Zierikzee, vissloep de Hoop en schipper Jan van Dueren

Op vrijdag 29 november 2019 werd in Zierikzee de editie 2019 van de Kroniek van het Land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland ) gepresenteerd. Vanwege het tachtigjarig bestaan van de vereniging Stad en Lande van Schouwen-Duiveland is de kroniek deze keer in een speciale gebonden uitgave uitgebracht, waarin een uitgebreid artikel met de titel:
 'Een visreis in 1822. De Nieuwe Visscherij van Zierikzee, vissloep de Hoop en schipper Jan van Dueren’.

Jan van Dueren uit Middelharnis
Jan Franse van Dueren (1788-1850) is op 15 juni 1788 in Middelharnis gedoopt. De moeder van Jan overleed enkele weken na de bevalling. Zijn vader, Frans Janse van Dueren, was visser van beroep. Eind november 1791 is hij, met drie andere vissers, omgekomen bij de stranding van de gaffelvisschuit Jonge Laurens. Jan Franse van Dueren is op driejarige leeftijd wees geworden (zie ook het bericht op dit weblog van 9 januari 2014)
Dat zijn vader op zee omgekomen was weerhield Jan er niet van om ook visser te worden. Zijn naam staat op een lijst uit 1811, uit de tijd van de inlijving van ons land bij Frankrijk, te midden van 232 ‘pêcheurs’. Op 9 maart 1818 was Jan een van de twaalf bemanningsleden van de gaffelschuit de Eersteling. Hij zag aankomen dat deze schuit uit 1787 niet lang meer in de vaart zou blijven en keek uit naar iets anders. In Zierikzee werd tussen 1818 en 1820 een vloot van elf schepen voor de zeevisserij opgebouwd. Er was behoefte aan ervaren beugvissers die men uit Holland aantrok.
Marinus van den Nieuwendijk uit Middelharnis, een oom van Jan van Dueren, werd begin 1820 aangesteld als schipper voor de in aanbouw zijnde sloep de Vreede. Jan van Dueren is in het voorjaar van 1820 aangesteld als schipper op de nieuw te bouwen sloep de Hoop. Zijn oom zal hem van harte aanbevolen hebben. Het transport van schipper Van Dueren en ‘desselfs huishouden’ van Middelharnis naar Zierikzee had plaats op 4 september 1820. 

De eerste sloep (chaloup), tekening van Hendrik de Korte Johsz

Schipper in Zierikzee
De Hoop is gebouwd in Zierikzee door scheepstimmerman Wouter van Vliet. Het was een vissloep met één mast met als afmetingen: ruim 19 meter lang, 5,5 meter breed met een holte van 2,5 meter. In de boeken van de Nieuwe Visscherij staat de Hoop voor 18.021,71 gulden. Het was de duurste van de tien sloepen. Het schip liep in december 1820 van stapel.
Gedurende zijn loopbaan in Zierikzee verleende Van Dueren een aantal keren assistentie aan andere schepen. Dit waren riskante, maar soms goed betaalde klussen. In 1822 bracht hij een scheepje binnen. Aan deze klus hield de bemanning 30,05 gulden aan over. Op 21 november 1824 verleende de Hoop, ‘met gevaar van schip en leven’, assistentie aan een Engels brikschip dat in de stukken aangeduid wordt als de ‘3 Zusters van Shields’. Hiervoor werd 900 gulden aan loodsgeld uitbetaald. In dezelfde maand loodste de Hoop de Aurora II binnen, een smak (kustvaarder) onder Pruisische vlag. Hiermee werd 50 gulden aan loodsgeld verdiend. De bedragen die werden binnengehaald met hulp aan andere schepen kwamen deels ten goede aan de bemanning.
In 1821 en 1822 werd de sloep de Hoop uitgekozen om als haringjager te fungeren. Dit hield in dat de sloep in juni een jaagreis naar de Shetlandeilanden ondernam om de eerste haring van de Zierikzeese haringschepen over te nemen en zo snel mogelijk naar Zierikzee te brengen. Van Dueren was kennelijk een ondernemend man, die er niet voor terug schrok om een dergelijke klus op zich te nemen. Van Dueren betrok zijn bemanningsleden uit Middelharnis, Pernis, Vlaardingen, Zierikzee en Zwartewaal. Voor meer namen zie het bericht van 16 juni 2014.
De onderneming Nieuwe Visscherij werd geen succes. De schepen werden vanaf 1829 stuk voor stuk verkocht. De laatste reis van de Hoop eindigde op 16 november 1829. Het schip heeft daarna enkele jaren werkeloos in de haven van Zierikzee gelegen en is in 1835 voor 3.600 gulden verkocht aan reder Jacob Slis uit Middelharnis, evenals de Pieter Mogge die voor 3.000 gulden van de hand ging. De Hoop werd omgedoopt in Wisselvalligheid (in 1867 vergaan). Jan van Dueren keerde terug naar Middelharnis waar hij weer werk vond als visser en soms als schipper (in Middelharnis als stuurman aangeduid).

De visserij van de Hoop in 1821/22
In het artikel wordt de visserij van de sloep van december 1821 tot december 1822 uitgebreid beschreven. De vistechnieken (beug-, kol- en plompvisserij) komen aan de orde evenals de besomming op de visafslag tijdens de verschillende seizoenen, de meegenomen etenswaren en de beloning van de bemanning, het gebruik van aas etcetera. Het is duidelijk dat de schipper in Middelharnis opgeleid is. Hij brengt de vangst soms op de visafslag van Middelharnis en komt met de sloep naar het Haringvliet om op aas te vissen.

Het scheepsjournaal van de Hoop
In het archief van de Nieuwe Visscherij is een scheepsjournaal van de Hoop uit 1822 bewaard gebleven. Het journaal is geschreven door Jan van Dueren en beschrijft in 44 pagina’s een reis van elf weken en vier dagen, van donderdag 2 mei tot en met zondag 14 juli. 

Omslag van het ‘Journaal van de reis van de vischchaloup De Hoop’, 1822.

De reis in de zomer van 1822 had een tweeledig doel namelijk de visserij ter zoute en de haringjagerij. Het journaal is een interessante bron voor historisch onderzoek naar zowel de kabeljauwvisserij ter zoute als de haringvisserij met de bijbehorende haringjagerij. 
Een deel van de tekst gaat over windrichting, windkracht, koers en zeilvoering. En elke dag werd de hoeveelheid gevangen vis vermeld. De vis moest niet alleen gevangen worden maar ook gespoeld, gesneden en gezouten.

Praaien
Het aanroepen van een ander schip op zee heet praaien. Het is het belangrijkste communicatiemiddel tussen de schepen. De eerste dag van de reis, vrijdag 3 mei, praait Van Dueren al een bekende uit Middelharnis, Maarten Buurveld, stuurman van de gaffelvisschuit Jonge Arentje :

Sijlden noord noord oost tot savonds ten 4 ueren. Wende suijd over, sijlden zuijd oost ten suijden tot savonds ten 8 uuren. Zagen de Goere[e] wal.suijd suijd oost van ons. Praijden Maerten Buurveld.

Hitlandse vissers in nood
Een bijzondere gebeurtenis die in het scheepsjournaal beschreven wordt is de redding van enkele vissers van Shetland, door de vissers als 'Hitland' aangeduid. De bemanning ziet op 27 juni in de ochtend twee jollen, kleine open vissersboten. Het begint zo hard te stormen dat deze boten niet aan land kunnen komen. De bemanning van de Hoop ziet kans om enkele vissers van de omgeslagen boot af te halen en aan land te brengen. Dat de sloep Hitlandse vissers heeft gered ontging de plaatselijke (Schotse) autoriteiten niet. Enkele dagen later ontving de schipper aan boord een bedankbrief. Koning Willem I kende op 12 oktober 1822 aan Jan van Dueren een koninklijke onderscheiding toe in de vorm van een medaille van de derde grootte ter waarde van dertien gulden. 

Pagina uit het scheepsjournaal van 27 juni 1822.

De route
De sloep met twaalf bemanningsleden ging vanaf Zierikzee via Texel naar de visgronden ten noorden en ten noordoosten van de Doggersbank. Aansluitend stak de sloep over naar de Schotse oostkust en viste daar eveneens op kabeljauw om aansluitend naar Shetland te zeilen. Hier zocht schipper Jan van Dueren de haringvloot op om de eerste vangst van de twee Zierikzeese haringschepen over te nemen en als haringjager zo snel mogelijk naar Zierikzee te brengen.

De route van de Hoop. 

Ingetekend op een kaart uit :O.T. Olsen, The piscatorial atlas of the 

North Sea, English and St. George’s Channels (London 1883)

Publicatie:

Marlies Jongejan, ‘Een visreis in 1822. De Nieuwe Visscherij van Zierikzee, vissloep de Hoop en schipper Jan van Dueren’,in: Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland), 44(2019) 20-50. 

ISBN 978-90-821374-7-7
prijs: € 7,50. Via Boekhandel de Vries in Zierikzee of uw plaatselijke boekhandel.


__________________________________________________________________________

Voor deze publicatie is onder andere gebruik gemaakt van de volgende bron:

Journaal van de jaagreis van de vischchaloup de Hoop van ’t jaer 1822 […] in eigendom toebehoord aan de Commissie van Toezigt over de Nieuwe Visserij van Zierikzee door schipper Jan van Dueren . Ten geleide, transcriptie en annotaties door Marlies Jongejan (2019)

Zeeuws Archief, toegang 5518, Commissie van Toezicht van de Nieuwe Visscherij te Zierikzee (1817)1818-1835, inv. nr. 294.


Te downloaden via deze link:

Journaal van de jaagreis 1822