Onze visschers trouwen jong

Vissers trouwden jonger dan mannen met andere beroepen.

C.J.H. van den Broek schreef in 1882 (1) in zijn vertelling over het wegblijven van een visserssloep uit Middelharnis:

De onrust begon door te sijpelen. ’t Waren haast allen huisvaders aan boord, want onze visschers trouwen jong. De moeder van de stuurman was eene visschersweduwe die een winkeltje hield en zij had bij hem nog een zoon aan boord als matroos ….

 Dat vissers jong trouwden had inderdaad als gevolg dat de bemanning van een sloep voor het meerendeel uit kostwinners bestond en dat er veel weduwen en wezen brodeloos achterbleven als een schip verging.

Van de twaalf bemanningsleden van de Catharina Elisabeth die op 5 maart 1828 verging waren er zeven gehuwd, twee van de weduwen waren zwanger op dat moment. Er bleven 19 weezen onder de twaalf jaar achter. Bij het vergaan van de sloep "Middelharnis" in 1872 bestond de bemanning uit negen gehuwden en drie vrijgezellen. Aan boord van de Luctor et Emergo die in 1910 verging waren zes gehuwden en zeven ongehuwden.

Vissers trouwden jong en ze trouwden met partners van dezelfde leeftijd. De vruchtbare periode waarin de kinderen ter wereld kwamen was als gevolg daarvan ook langer dan bij andere beroepen.

Huwelijksleeftijd vissers Middelharnis

Dit weblog bevat een aantal gezinsconstructies, beschrijvingen waarin –uitgaande van een gehuwd echtpaar – het gezin en dat van de grootouders en de kinderen beschreven is.  De gegevens van deze gezinnen, aangevuld met gegevens van aangetrouwde families, zijn bekeken op huwelijksleeftijd. In totaal 51 echtparen waarvan de man  visser was toen hij trouwde, verspreid over de hele 19^e eeuw.

De gemiddelde leeftijd van de mannen is 24,8 jaar, de vrouwen zijn gemiddeld  24,2 jaar (2).

Er zijn weinig bruiden of bruidegoms die ver afwijken van deze gemiddelde leeftijd; het gaat om een homogene groep.

Vergelijking

Waar kunnen we Middelharnis mee vergelijken ?

1.   Met andere vissersplaatsen. Van Poppel vermeldt voor de vissers uit Scheveningen in de 19^e eeuw (1812-1912) eveneens dat de leeftijden van individuen weinig van het gemiddelde afwijken.

Hij heeft voor een groep van 274 vissers tussen 1812 en 1912 een gemiddelde huwelijksleeftijd van 23,2 jaar voor mannen gevonden en voor vrouwen 22,4. (3). Deze leeftijden  liggen dus iets lager dan de gemiddelden die ik voor een beperkt aantal huwelijken uit Middelharnis berekend heb.

2.   Met plaatsen in de omgeving. De gemiddelde huwelijksleeftijd is op de platteland van Zuid-Holland in de periode 1812-1912 voor mannen gemiddeld ca. 27,5 jaar en voor vrouwen ca. 26 jaar. Op  het platteland van Zeeland ca. 26 jaar voor mannen en  ca. 25 (later 24) jaar voor vrouwen. De vissers en hun bruiden  in Middelharnis trouwden 2 jaar eerder dan de mannen en vrouwen van het omringende platteland in Zuidwest Nederland.

Waarom trouwden de vissers zo jong ?

Er zijn in theorie veel  factoren die kunnen leiden tot de beslissing om te trouwen.  De beschikbaarheid van partners en de sociale norm die bepaalt welke  partner geschikt is. De haalbaarheid in termen van financiële onafhankelijkheid, woningvoorraad en middelen om een eigen huishouding te beginnen. En ten derde de wenselijkheid: zijn er alternatieven en hoe lonend zijn die ? (3)

De vissers trouwden vaak onder elkaar, trouwen buiten de eigen kring was in de 19^e eeuwse vissersgemeenschap een uitzondering. Soms had de vader van de bruid of de vader van de bruidegom een ander beroep.
Mijn eerste indruk is dat de economische factor , de haalbaarheid , bepalend was. Dat komt door de manier waarop de bedrijfstak visserij functioneerde.

Gedurende de 19^e eeuw was de visserij vanuit Middelharnis  in hoofdlijnen als volgt georganiseerd:

De bemanning van een sloep voer op (hoop van) zegen. De bezoldiging was afhankelijk van de visopbrengst.  De bemanning begon de reis met schuld vanwege de kosten van het uitrusten van het schip en de kosten van het eten. Van de  besomming  ging eerst een deel  naar de reder. De rest werd verdeeld onder de bemanning al naar gelang de rang. 

Deze rangen waren  kofjekokertje, keteltapper, inbakker, kok, bovenman, matroos, stuurman, schipper. In eerste vijf rangen werkten de  jongeren vanaf 11 jaar die minder deelden in de besomming. De zeven matrozen, vanaf een jaar of 19 hadden een volwaardig loon (4).

Meer bestaanszekerheid kon je in de visserij niet opbouwen, er was dus  geen reden om het huwelijk uit te stellen tot een later moment.

Nader onderzoek

Er blijven rond  huwelijkssluiting en partnerkeuze nog  wel vragen over.  Zijn er perioden geweest dat de er onvoldoende geschikte partners waren en werd er dan minder getrouwd of meer buiten de eigen kring getrouwd?  En:  ging de huwelijksleeftijd omhoog  in perioden dat het minder goed ging in de visserij ? 

Noten:

1.      C.J.H. van den Broek.  Angst; eene vertelling. Rotterdam, 1882.p.5 . De novelle is uitgegeven ter gelegenheid van de oprichting van het Vissersfonds.
Rouwklacht op het vergaan van de vischsloep Middelharnis, 10 december 1872.

2.     Rekenkundig gemiddelde m 24,8 vrouw 24,2; mediaan 25 resp. 23,5, standaarddeviatie 1,6 voor mannen en 1,94 jaar voor vrouwen.

3.     F. van Poppel. Trouwen in Nederland; een historisch-demografische studie van de 19^e en vroeg-20^e eeuw. Wageningen, 1992. Grafieken p. 141-142. Voor andere beroepsgroepen wijken de leeftijden 4-7 jaar af van het gemiddelde, dus een veel grotere variatie in leeftijden. p.160. Zie ook p.170 en 172.Verklarend model van de huwelijkssluiting, schema  op p.225. Zie ook: F. van Poppel en J. Nelissen. The proper age to marry. In: The History of the family, 4(1999) 1. p. 6

4.     J. Verseput. Enkele grepen uit de geschiedenis van de visserij van Middelharnis in de periode van het bestaan van visafslag. Mededelingen zeegeschiedenis 21(1970) p.13.